2 grudnia 2022 r. Prezydent podpisał Ustawę z dnia 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw. Zgodnie z początkowo przewidzianym vacatio legis, większość przepisów miała wejść w życie 14 marca 2023 r., jednakże wejście w życie reformy zostało przełożone na dzień 1 października 2023 r.  Ustawa przewiduje znaczące zaostrzenie niektórych przepisów, dotyczących m.in. prowadzenia pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, gwałtu, kierowania grupą terrorystyczną czy spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.

Już od momentu przedstawienia projektu nowelizacji wzbudza ona kontrowersje wśród karnistów. 3 sierpnia 2022 r. Okręgowa Rada Adwokacka w Warszawie opublikowała swoje stanowisko, oficjalnie wyrażając sprzeciw wobec rozwiązań przyjętych w ustawie, argumentując to tym, iż w jej opinii nowe regulacje stanowić będą:

regres polskiego prawa karnego, przywraca bowiem w przeważającym zakresie rozwiązania znane i obowiązujące w systemie prawa karnego PRL (…). Zaostrzony poziom sankcji karnej nie znajduje uzasadnienia, chociażby we wzroście przestępczości czynów objętych znowelizowanymi przepisami karnymi.

Co więcej, 25 listopada 2022 r. 173 naukowców specjalizujących się w prawie karnym, reprezentujących najważniejsze ośrodki akademickie w kraju,  wystąpiło do Prezydenta z apelem o zawetowanie ww. nowelizacji Kodeksu karnego.

Jej zwolennicy natomiast podnoszą, iż zmiany przyczynią się do poprawy efektywności mechanizmów służących pozbawianiu sprawców przestępstw korzyści osiągniętych z popełnienia czynów zabronionych oraz wzmocnienia prawnokarnej ochrony przed przestępstwami przeciwko życiu, zdrowiu i wolności seksualnej.

• Katalog kar

Warto przypomnieć, iż, stosownie do aktualnego brzmienia art. 32 Kodeksu karnego z 1997 r., karami są: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności (od 1 miesiąca do lat 15), 25 lat pozbawienia wolności oraz dożywotnie pozbawienie wolności. Wspomniana już na początku reforma prawa karnego zakłada znaczną modyfikację tegoż katalogu. Ustawodawca uargumentował to tym, iż przyczyni się to do zwiększenia dyskrecjonalności sędziowskiej oraz umożliwienia wymierzenia w pełni zindywidualizowanej kary, co uczyni zadość jednej z głównych zasad prawa karnego.

W tym celu ustawodawca zdecydował się na podwyższenie wymiaru sankcji. Reforma kodeksu karnego eliminuje karę 25 lat pozbawienia wolności jako odrębnego rodzaju kary, wdrażając zamiast tego do systemu kar karę terminową od 1 miesiąca do 30 lat pozbawienia wolności.

Implikacją wprowadzenia takiego rozwiązania będzie wyeliminowanie odstępu pomiędzy górną granicą terminowej kary pozbawienia wolności a odrębną rodzajowo karą 25 lat pozbawienia wolności.

Jeżeli chodzi natomiast o karę grzywny, to również i ona ulega modyfikacji. Co do zasady, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, najniższa liczba stawek dziennych wynosi 10. Reforma wprowadza jednak wyjątek od tej reguły (art. 33 § 1a Kodeksu karnego) zakładając, że jeżeli przestępstwo zagrożone jest zarówno grzywną, jak i karą pozbawienia wolności, grzywnę wymierza się w wysokości nie niższej od 50 stawek w przypadku czynu zagrożonego karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku, 100 stawek – jeżeli czyn jest zagrożony karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 2 lat, 150 stawek – jeżeli czyn jest zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 2 lata. Powyższe będzie również stosowane do grzywny wymierzanej obok kary pozbawienia wolności.

• Odpowiedzialność karna nieletnich

Jedną z podstawowych zasad, zawartych w art. 10 Kodeksu karnego, jest granica wieku powyżej której sprawca ponosi odpowiedzialność karną. Nowelizacja wprowadza odstępstwo od tej zasady zakładając, że nieletni, którzy po ukończeniu 14 lat, a przed ukończeniem 15 lat, dopuszczą się czynu zabronionego w postaci zabójstwa typu kwalifikowanego (art. 148 § 2 lub 3), a okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają oraz zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że stosowanie środków wychowawczych lub poprawczych nie jest w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego, będą mogli odpowiadać oni na zasadach określonych w kodeksie karnym.

Przyjęte rozwiązanie jest zgodne z modelami odpowiedzialności karnej nieletnich przewiedzianymi w innych krajach Unii Europejskiej, gdyż minimalny wiek odpowiedzialności karnej w Europie waha się pomiędzy 10 a 18 rokiem życia.

• Obligatoryjny przepadek pojazdu mechanicznego

Nowelizacja rozszerza zastosowanie jednego z przewidzianych kodeksem środków karnych odrębne uregulowania dotyczące przepadku pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w ruchu lądowym (art. 44b Kodeksu karnego).

W nowym reżimie prawnym, w przypadku popełnienia przestępstwa prowadzenia pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości, sąd będzie obowiązany orzec przepadek pojazdu, chyba że zawartość alkoholu w organizmie sprawcy była niższa niż 1,5 promila we krwi lub 0,75 mg/dm3 w wydychanym powietrzu albo nie prowadziła do takiego stężenia. Sąd może odstąpić od zastosowania środka karnego w szczególnie uzasadnionych przypadkach (art. 178a Kodeksu karnego).

Wyjątek stanowi przypadek prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości w warunkach recydywy – wówczas do przepadku pojazdu dochodzi niezależnie od stopnia stanu nietrzeźwości

Gdyby jednak zastosowanie takiego środka było niemożliwe z uwagi na zbycie pojazdu, utratę lub zniszczenie, orzeka się przepadek równowartości pojazdu. W przypadku, w którym pojazd nie stanowiłby wyłącznej własności sprawcy, orzeka się nawiązkę w wysokości co najmniej 5.000,00 zł na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.

Zmiany te wejdą w życie dopiero w dniu 14 marca 2024 r.

• Fałszywe oskarżenie innej osoby o popełnienie przestępstwa

Reforma podnosi sankcję za umyślne przestępstwo fałszywego oskarżenia innej osoby o popełnienie czynu zabronionego lub przewinienia dyscyplinarnego. Ustawodawca wprowadzenie takiej modyfikacji argumentuje koniecznością ochrony prawidłowego działania wymiaru sprawiedliwości i zmniejszenia wystąpienia sytuacji destabilizujących funkcjonowanie organów wymiaru sprawiedliwości. Do momentu wejścia w życie omawianej nowelizacji, sprawca czynu zabronionego z art. 234 Kodeksu karnego podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Natomiast zgodnie z założeniami przyjętymi przez ustawodawcę w nowelizacji z 7 lipca 2022 r. – sprawca będzie podlegał karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

• Wyrządzenie szkody w obrocie gospodarczym

Ustawodawca nowelizacją rozszerza katalog osób mogących zainicjować wnioskowy tryb ścigania przestępstwa polegającego na sprowadzeniu bezpośredniego niebezpieczeństwa wyrządzenia znacznej szkody majątkowej w majątku lub działalności gospodarczej osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, poprzez nadużycie udzielonych takiej osobie uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na niej obowiązku. Dotychczas art. 296 § 4a Kodeksu karnego przewidywał, iż, jeżeli pokrzywdzonym nie jest Skarb Państwa, ściganie przestępstwa następuje na wniosek pokrzywdzonego. Po wejściu w życie nowelizacji, oprócz pokrzywdzonego z wnioskiem takim będzie mógł wystąpić także wspólnik, akcjonariusz, udziałowiec pokrzywdzonej spółki lub członek pokrzywdzonej spółdzielni.

Autorka: Wiktoria Piszczek

Materiał źródłowy:

• uzasadnienie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw,
• Ustawa z dnia 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2022 poz. 2600),
• Ustawa z dnia 26 stycznia 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (zmiana daty wejścia w życie).,
• stanowisko Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie z dnia 3 sierpnia 2022 r.
• https://www.rp.pl/prawo-karne/art37489601-karnisci-apeluja-prezydencie-zawetuj-kodeks