Fundacja rodzinna – ochrona i rozwój biznesu na pokolenia

W dniu 6 lutego 2023 r. Prezydent podpisał ustawę o fundacji rodzinnej. Zgodnie z przewidzianym vacatio legis, ustawa wejdzie w życie po 3 miesiącach od dnia ogłoszenia, tj. 22 maja 2023 r.

Niewątpliwie, gros przedsiębiorstw w Polsce stanowią firmy rodzinne. Badania przeprowadzone przez Instytut Biznesu Rodzinnego wykazały, iż w Polsce blisko 830 tys. firm to firmy rodzinne, które generują przychód o łącznej wartości 322 mld zł w skali roku, a tym samym ich wkład w budowę PKB kształtuje się na poziomie ok. 18% [1].

Idea fundacji rodzinnej

Dotychczas nestorzy firm rodzinnych dysponowali ograniczonymi możliwościami przekazania swojego biznesu. Obowiązujące regulacje prawne zapewniają sukcesję tylko w drugim pokoleniu, co znacznie ogranicza wpływ na dalszą przyszłość przedsiębiorstwa i zgromadzonemu dzięki niemu majątkowi. Powołanie do życia fundacji rodzinnej powstało w odpowiedzi na konieczność kompleksowego wzmocnienia narzędzi prawnych do przeprowadzenia procesów sukcesyjnych, pozwalających na zatrzymanie kapitału w kraju na wiele pokoleń oraz zwiększenie potencjału krajowych inwestycji. Głównym zadaniem fundacji jest gromadzenie i zarządzanie majątkiem przekazanym przez fundatora i inne osoby, a także zapewnienie środków dla beneficjentów.

Jak założyć fundację rodzinną?

1. Fundator składa oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej przed notariuszem w akcie założycielskim. Alternatywnie, oświadczenie o ustanowieniu fundacji można zawrzeć w testamencie;
2. Sporządzenie statutu określającego zasady działania fundacji;
3. Ustanowienie organów fundacji rodzinnej wymaganych przez ustawę (zarząd, rada nadzorcza oraz zgromadzenie beneficjentów) lub statut;
4. Wniesienie funduszu założycielskiego (o wartości nie niższej niż 100.000 zł);
5. Wpisanie do rejestru fundacji rodzinnych.

Fundacja rodzinna nabywa osobowość prawną z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych, który prowadzi Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim.

Kto może zostać fundatorem fundacji rodzinnej?

Fundatorem fundacji rodzinnej może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych (może m.in. rozporządzać swoim majątkiem), która złożyła oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie. Fundacja może mieć kilku fundatorów, poza przypadkiem fundacji ustanowionej w testamencie.

Kim jest beneficjent fundacji rodzinnej?

Beneficjentem może być osoba fizyczna oraz organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego. Beneficjent jest uprawniony do uzyskiwania świadczeń od fundacji. Świadczenia te mogą przybrać formę zarówno pieniężną jak i niepieniężną – w szczególności świadczenia polegające na pokrywaniu kosztów utrzymania lub kształcenia, leczenia lub opieki (w przypadku osób fizycznych) lub wspieranie statutowej działalności pożytku publicznego (w przypadku organizacji pozarządowych).

Działalność gospodarcza

Fundacja rodzinna może wykonywać działalność gospodarczą jedynie w ograniczonym zakresie. Ustawa dopuszcza prowadzenie działalności polegającej na: zbywaniu mienia, o ile mienie nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia, najmie, dzierżawie lub udostępnianiu mienia do korzystania na innej podstawie, przystępowaniu i uczestnictwie w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych, spółdzielniach oraz podmiotach o podobnym charakterze mających swoją siedzibę w kraju lub za granicą, nabywaniu i zbywaniu papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze, udzielaniu wybranym podmiotom pożyczek, obrocie zagranicznym środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej, w tym wypłatą świadczeń beneficjentowi lub prowadzeniu przedsiębiorstwa w ramach gospodarstwa rolnego.

Zmiany w Kodeksie cywilnym dotyczące zachowku

Ustawa o fundacji rodzinnej wprowadziła modyfikacje w zakresie zachowku w odniesieniu do fundacji rodzinnej. Wprowadzona została możliwość zrzeczenia się prawa do zachowku (także w części) oraz możliwość rozłożenia na raty, odroczenia terminu płatności, a nawet obniżenia wysokości zachowku, przy uwzględnieniu sytuacji osobistej oraz majątkowej uprawnionego do zachowku, jak także obowiązanego do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku. Ponadto, świadczenia otrzymane od fundacji rodzinnej przez uprawnionego obniżą wartość zachowku, a otrzymany zachowek pomniejszy wartość przyszłych świadczeń przysługujących beneficjentowi od fundacji rodzinnej.

Fundacja rodzinna będzie odpowiadać za zapłatę zachowku jako spadkobierca (jeśli otrzyma spadek po fundatorze albo innej osobie) i jako obdarowany (jeśli otrzyma darowiznę od fundatora albo innej osoby). Fundacja będzie ponadto odpowiadać za zachowek z tytułu wniesienia przez fundatora będącego spadkodawcą funduszu założycielskiego, o ile wniesienie to nastąpi w ciągu 10 lat przed śmiercią fundatora. Odpowiedzialność fundacji rodzinnej i osób, które otrzymały mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, będzie zbliżona do odpowiedzialności osób, które otrzymały od spadkodawcy darowiznę.

Opodatkowanie fundacji rodzinnej

Zgodnie z głównymi założeniami ustawy, uwzględniającymi związki rodzinne fundatora oraz jej beneficjentów, przekazywanie środków między samą fundacją a jej beneficjentami ma być neutralne podatkowo. Oznacza to, iż uzyskanie świadczenia przez beneficjenta fundacji rodzinnej oraz członków najbliższej rodziny będzie zwolnione z PIT. W przypadku świadczeń na rzecz innych osób zastosowanie znajdzie preferencyjna stawka opodatkowania 15% PIT.

Jeśli chodzi o przychody z działalności gospodarczej prowadzonej przez fundację rodzinną będą korzystały ze zwolnienia podmiotowego z podatku CIT. W przypadku prowadzenia działalności innej niż dozwolona w ustawie dochód będzie opodatkowany z zastosowaniem stawki CIT w wysokości 25%.

Ustawodawca ostatecznie nie zdecydował się na możliwość zastosowania opodatkowania na zasadach CIT-u estońskiego przez spółki, w których udziały posiada fundacja rodzinna oraz wyłączenia opodatkowania nieruchomości posiadanych przez fundacje podatkiem od przychodów z budynków. Zrezygnowano także z możliwości korzystnego wniesienia do fundacji rodzinnej mienia posiadanego przez zagraniczną fundację prywatną.

Materiał źródłowy:

• ustawa z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej (Dz. U. 2023 poz. 326)
• uzasadnienie rządowego projektu ustawy o fundacji rodzinnej – Druk sejmowy nr 2798

Autorka: apl. radc. Martyna Miłkowska