13 października 2022 roku weszła w życie nowelizacja Kodeksu spółek handlowych. Rewolucyjne przepisy wprowadziły do polskiego porządku prawnego regulacje dotyczące funkcjonowania grup kapitałowych w postaci tzw. grupy spółek. Zmianami zostały objęte spółki kapitałowe, tj. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjne oraz proste spółki akcyjne.

Zasadniczym celem zmian do Kodeksu spółek handlowych było:

• wdrożenie do polskiego prawa fakultatywnych norm w zakresie prawa grup spółek, regulujących zasady oddziaływania spółek dominujących na spółki zależne, przy uwzględnieniu interesu wierzycieli, członków organów, a także drobnych wspólników – akcjonariuszy spółki zależnej,
• wyposażenie rad nadzorczych w narzędzia pozwalające na prowadzenie skuteczniejszego nadzoru korporacyjnego, na bazie unormowań powszechnie obowiązujących wszystkie spółki kapitałowe z organami nadzorczymi.

Co więcej, wdrożone zostały zmiany porządkowe w przedmiocie np. protokołowania uchwał organów spółek, liczenia kadencji organów, ważności mandatów, a dodatkowo rozbudowano treść przepisu art. 18 Kodeksu spółek handlowych określającego przestępstwa, za których skazanie wyłącza pełnienie funkcji w organach spółek.

Kontrola nad spółkami zależnymi (wiążące polecenia)

Nowe przepisy umożliwiają spółce dominującej skorzystanie z licznych uprawnień i przywilejów. Utworzenie grupy spółek zagwarantuje jej w szczególności większą kontrolę nad spółkami zależnymi, a to dzięki możliwości wydawania tzw. wiążących poleceń, które spółki zależne – co do zasady – są zobowiązane spełnić. Odmowa wykonania danego polecenia może mieć miejsce jedynie w przypadku wystąpienia okoliczności określonych literą prawa. Oprócz sposobności wydawania wiążących poleceń, rada nadzorcza spółki dominującej została wyposażona w nowe uprawnienia, które umożliwiają jej w każdym czasie przeglądanie ksiąg i dokumentacji spółek zależnych wchodzących w skład grupy spółek, w tym żądanie od spółek zależnych udzielenia informacji. Jednocześnie odpowiedzialność członka zarządu spółki zależnej lub rady nadzorczej, lub komisji rewizyjnej/jej likwidatora za szkodę wyrządzoną spełnieniem wiążącego polecenia uległa ograniczeniu. Zasady te stosuje się odpowiednio do członków organów spółki dominującej, jeśli tylko działają w interesie grupy spółek.

Wspólna strategia grupy kapitałowej

Wprowadzenie nowych uprawnień o charakterze nadzorczym i zarządczym ułatwi spółce dominującej wdrażanie wspólnej strategii grupy, od teraz nazywanej interesem grupy spółek. Ustawodawca przyjmuje bowiem, iż konsekwencją potrzeby biznesowej może być sytuacja, w której część spółek zależnych okaże się chwilowo pokrzywdzona – przykładowo w przypadku niekorzystnego rozporządzania aktywami – część z nich zaś będzie odnosić korzyści. Na przestrzeni kilku lat wszelkie takie działania winny służyć interesowi całej grupy, zaś ewentualne szkody winny zostać odpowiednio wynagrodzone.

Squeeze out

Tzw. squeeze out oznacza prawo do przymusowego wykupu udziałów lub akcji spółki zależnej należących do wspólników reprezentujących nie więcej niż 10% kapitału zakładowego – wspólników mniejszościowych. Uprawnienie to może zostać rozszerzone na mocy umowy albo statutu spółki zależnej, tj. można przyznać je spółce dominującej posiadającej zaledwie 75% kapitału spółki zależnej. Powyższe prowadzi do konkluzji, iż kontrola własnościowa spółki dominującej nad spółką zależną może zostać spotęgowana.

Sformalizowanie procesów decyzyjnych

Warto zauważyć, iż nowe unormowania mogą przyczynić się do zintensyfikowania poziomu sformalizowania procesu podejmowania decyzji. Jeżeli w danej grupie kapitałowej proces ten przebiega sprawnie, zaś zarządzający cieszą się zaufaniem centrali, dodatkowe procedury w postaci wiążących poleceń czy wyposażenia rady nadzorczej w nowe uprawnienia można ocenić jako działanie niepotrzebne. Z kolei – z perspektywy spółki zależnej – wyższy poziom sformalizowania procesu podejmowania decyzji może przynieść jej więcej korzyści, aniżeli spółce dominującej. Z chwilą utworzenia grupy spółek, polecenia przekazywane spółkom zależnym będą bowiem musiały zostać odpowiednio uzasadnione, a dodatkowo dane polecenie będzie musiało opiewać na wykazanie korzyści lub szkody, do których wykonanie danego polecenia może doprowadzić, w tym horyzont czasowy naprawienia ewentualnej szkody oraz argumentacja biznesowa/prawna określonej decyzji.

Niezależnie od powyższego, nawet w płynnie działających grupach, warto rozważyć dostosowanie dotychczasowego ładu korporacyjnego do nowowprowadzonych przepisów. Nowe prawo holdingowe motywuje bowiem do poddania analizie dotychczas funkcjonujących procesów, jak i skłania do rozważania tego, jak powinien wyglądać ład korporacyjny  w grupie spółek oraz zaprogramowania go od nowa. Z punktu widzenia długofalowego wprowadzenie prawa holdingowego może pozytywnie wpłynąć nie tylko na działanie operacyjne całej grupy, ale także na zgodność funkcjonowania spółek w grupie z obowiązującymi przepisami prawa (tzw. compliance).

Powyższy artykuł, ze względu na obszerny i wieloaspektowy charakter nowelizacji, należy traktować jako skrótowy zarys ważniejszych zmian – szczegółowych informacji dotyczących zastosowania przepisów w praktyce udzieli Państwu nasz dział prawno-szkoleniowy. 

Źródła:

• https://www.lex.pl/prawo-holdingowe-grupy-spolek-i-wiazace-polecenia-w-ksh,20062.html
• https://www.prawo.pl/biznes/korzysci-i-wady-prawa-holdingowego,519208.html
• https://www.prawo.pl/biznes/zmiana-prawa-holdingowego-co-czeka-spolki,517074.html
• https://www.ey.com/pl_pl/law/grupa-spolek-plusy-i-minusy-wejscia-w-zycie-nowego-prawa-holdingowego

Autorka: Natalia Klimaszewska