Wyrokiem z dnia 22 listopada 2022 roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawach połączonych C‑37/20 i C‑601/20 TSUE, w trybie odpowiedzi na pytania prejudycjalne, rozstrzygnął kwestię ważności przepisów zmieniających tzw. Dyrektywę AML, która wprowadziła zasadę pełnej jawności danych beneficjentów rzeczywistych. Wyrok dotyczy sprawy dwóch spółek zarejestrowanych w Luksemburgu, które wystąpiły z żądaniem ograniczenia dostępu do danych o ich beneficjentach rzeczywistych wskazując, iż jawny oraz nieograniczony dostęp do danych naraża ich na niewspółmierne ryzyko związane m. in. z porwaniem, szantażem czy zastraszaniem.

Aby efektywniej zapobiegać terroryzmowi i przestępstwu prania brudnych pieniędzy, jak również celem zwiększenia ogólnej przejrzystości gospodarczej, w roku 2015 została przyjęta Dyrektywa 2015/849, która wprowadziła obowiązek tworzenia rejestrów beneficjentów rzeczywistych przez państwa członkowskie, tj. rejestru osób pełniących faktyczną władzę nad danym podmiotem. W roku 2018 zmieniono ją Dyrektywą 2018/843, zgodnie z którą dane beneficjentów rzeczywistych ujawnione w tych bazach danych miały być dostępne dla wszystkich zainteresowanych. Obecne brzmienie Dyrektywy AML nakazuje państwom członkowskim zapewnienie dostępu do danych o beneficjentach rzeczywistych: we wszystkich przypadkach (…) każdej osobie. Zakres upublicznianych danych został pozostawiony decyzyjności państw członkowskich, jednakże Dyrektywa wyznacza minimalny zakres informacji do udostępnienia, jakimi są: imię i nazwisko, miesiąc i rok urodzenia, państwo zamieszkania i obywatelstwo beneficjenta rzeczywistego oraz informacje o posiadanej własności/charakterze sprawowanej kontroli. Dostęp ten może zostać ograniczony lub wyłączony jedynie w szczególnych przypadkach zdefiniowanych w prawie krajowym, z zachowaniem określonej procedury.

Wyrok TSUE z dnia 22 listopada 2022 r.

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznał za nieważny przepis zmieniający Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/849 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu (Dyrektywa AML) w następującym zakresie:

państwa członkowskie zapewniają, aby informacje o beneficjentach rzeczywistych podmiotów o charakterze korporacyjnym i innych podmiotów prawnych utworzonych na ich terytorium były we wszystkich przypadkach udostępniane każdej osobie.

Powyższe pozwala skonstatować, iż teraz dostęp do informacji o beneficjentach rzeczywistych będzie musiał ulec znacznemu ograniczeniu. Warto w tym miejscu zaznaczyć, iż wyrok nie wpływa na obowiązek dokonania zgłoszenia beneficjenta rzeczywistego – dotyczy wyłącznie kwestii powszechnej dostępności do rejestru.

Według Trybunału pełna jawność rejestru, do którego spółki mają zgłaszać beneficjentów rzeczywistych, pod sankcją kary pieniężnej, jest sprzeczna z Kartą Praw Podstawowych oraz RODO. Poddając analizie przepisy Dyrektywy AML, Trybunał uwzględnił w szczególności prawo do poszanowania życia, jak i konieczność ochrony danych osobowych przy uwzględnieniu celu ogólnego Dyrektywy. W ocenie TSUE, o ile publiczny dostęp do danych o beneficjentach rzeczywistych może sprzyjać minimalizacji ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu, o tyle nie dostrzega konieczności, by informacje te były każdorazowo i bez ograniczeń udostępniane każdej osobie. W konsekwencji Trybunał uznał, iż potencjalny pozytywny wpływ dostępności do informacji o beneficjentach rzeczywistych nie uzasadnia w pełni otwartego dostępu do danych w celu zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.

Wyrok nie wywołuje bezpośredniego skutku w prawie krajowym. Na gruncie polskiej ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu bazę danych o beneficjentach rzeczywistych stanowi Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR), do którego dostęp ma każdy zainteresowany. Poprzez numer NIP spółki istnieje możliwość identyfikacji, kto jest jej beneficjentem rzeczywistym, zaś numer PESEL pozwala ustalić, z jakimi podmiotami powiązana jest dana osoba oraz w jaki sposób. Powyższe niewątpliwie prowadzi do konkluzji, iż gwarancje ochrony praw tych osób, na które zwrócił uwagę Trybunał, nie są obecnie respektowane.

Wyrok TSUE:
https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf;jsessionid=4C52A012AFE07DF22ECCEBA4DC02C62F?text=&docid=268842&pageIndex=0&doclang=PL&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&cid=11469

Źródła:
https://www.gazetaprawna.pl/firma-i-prawo/artykuly/8597403,centralny-rejestr-beneficjentow-rzeczywistych-ograniczenie-dostepu-do-danych.html
https://www.rp.pl/prawo/art37557291-tsue-utajnil-rejestr-beneficjentow-rzeczywistych

Autorka: Natalia Klimaszewska