W dniu 14 sierpnia 2023 roku w Dzienniku Ustaw została opublikowana nowelizacja Kodeksu cywilnego w zakresie prawa spadkowego. Ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2023 r. poz. 1615, dalej jako: ustawa z dnia 28 lipca 2023 r.) bo o niej mowa, w sposób znaczący ograniczyła krąg spadkobierców ustawowych.

Trzecia grupa spadkowa

Zgodnie ze znowelizowanym art. 934 tzw. trzecia grupa spadkowa zostanie ograniczona do dziadków i ich dzieci, a więc dziadków, rodzeństwa rodziców i ich dzieci. W dotychczasowym stanie prawnym trzecia grupa spadkowa była szersza, bowiem obejmowała również dalszych zstępnych dziadków spadkodawcy, co powodowało ich długotrwałe poszukiwanie w postępowaniach przed sądami i nie odzwierciedlało rzeczywistych relacji rodzinnych. Dzisiaj rzadko już utrzymuje się relacje z tzw. ciotecznymi czy stryjecznymi wnukami i dalszymi krewnymi i problemem jest ustalenie tego okręgu na potrzeby spadkobrania. Przepisy te będą miały zastosowanie do spadków otwartych po 15 listopada 2023 roku.

Niegodność dziedziczenia (poszerzenie przesłanek)

Poszerzono również przesłanki, na podstawie których można zostać uznanym za niegodnego dziedziczenia. Oprócz występujących w art. 928 k.c. przesłanek w postaci: dopuszczenia się ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy, nakłaniania do sporządzenia lub odwołania testamentu oraz ukrycia, zniszczenia czy podrobienia testamentu, dodano kolejne dwie:

• uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy oraz
• uporczywe uchylanie się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.

Przepisy te będą miały zastosowanie do zdarzeń zaistniałych po 15 listopada 2023 roku.

Przyjęcie/odrzucenie spadku

Doszło również do zmian w zakresie terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Zgodnie z art. 1015 k.c. oświadczenie należy złożyć w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania, jednak do zachowania tego terminu, zgodnie z nowelizacją, wystarczy złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia (art. 1015 § 1¹ k.c.). Ponadto bieg tego termin ulega zawieszeniu jeżeli złożenie oświadczenia wymaga zezwolenia sądu na czas trwania postępowania sądowego w tym przedmiocie (art. 1015 § 1² k.c.). Jeżeli termin do złożenia oświadczenia nie minie do dnia 15 listopada 2023 roku, to zastosowanie będą miały nowe przepisy.

Ustawa z dnia 23 lipca 2023 r. dokonała również zmiany w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (dalej: k.r.o.). Zgodnie z nowelą o zezwolenie na przyjęcie lub odrzucenie spadku wydawać ma sąd spadku, a nie jak było do tej pory – sąd opiekuńczy (art. 101 § 3 k.r.o. w nowym brzmieniu). Ponadto, co ważniejsze, zgoda sądu na odrzucenie spadku nie będzie konieczna w przypadku, gdy dziecko powołane będzie do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez rodzica, a odrzucenie spadku będzie dokonywane za zgodą drugiego rodzica lub wspólnie (art. 101 § 4 k.r.o.). Jeżeli termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie upłynął przed 15 listopada 2023 roku, to stosuje się nowe przepisy.

Doszło również do zmiany Kodeksu postępowania cywilnego, dodano min. art. 640¹ k.p.c, w którym uregulowano właściwość sądu spadku jako właściwego do wydania zezwolenia na przyjęcie lub odrzucenie spadku. Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku oraz o zezwolenie na odrzucenie bądź przyjęcie spadku będzie można zainicjować w sądzie opiekuńczym, jednak ten będzie przekazywał sprawę do dalszego rozpoznania sądowi spadku.

Powyżej opisane zmiany obowiązywać będą od dnia 15 listopada 2023 roku.

Naruszenie dóbr osobistych – suma na cel społeczny

Ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. dokonała również zmian w kwestiach odszkodowawczych za naruszenia dóbr osobistych. Nowelizacja art. 448 pozwala na dochodzenie oprócz zadośćuczynienia, również zasądzenia odpowiedniej sumy na wskazany cel społeczny. Przepisy te weszły w życie 15 września 2023 roku.

Autor:

Wacław Kowal
prawnik